Tien boeken, tien deugden
De romans van Philippe Claudel

De Franse schrijver Philippe Claudel (geb. 1962) – niet te verwarren met Paul Claudel – geniet in Nederland enige bekendheid, maar dat zou gezien zijn werk best nog meer mogen zijn. De vraag is dan alleen: waar te beginnen? Welk boek zou mij het meest aanspreken? In dit boek worden niet alleen tien in het Nederlands vertaalde romans van de auteur besproken, maar uit elk boek wordt een thema, een deugd centraal gesteld en uitgewerkt. Op deze manier is deze uitgave niet alleen interessant voor in de literatuur geïnteresseerde lezers, bijvoorbeeld mensen die lid zijn van een leesclub, maar ook voor een breder publiek.

Els van Swol MA (1952, Amsterdam) studeerde af aan de Open Universiteit op visies op het kwaad in de filosofie van Susan Neiman en de roman Het verslag van Brodeck van Philippe Claudel. Zij recenseert momenteel voor NBD Biblion, Literair Nederland en 8WEEKLY. Zij publiceerde eerder bij Boekscout Ogen van mijn moeder (2012). Bij de Volksuniversiteit Amsterdam geeft zij op 25 mei a.s. een online lezing over thema's in de romans van Philippe Claudel:

https://www.volksuniversiteitamsterdam.nl/cultuur-maatschappij/kunst-en-tentoonstellingen/online-lezing-thema%E2%80%99s-in-de-romans-van-philippe​

In Claudels debuutroman Rivier van vergetelheid komen de thema’s al langs, die de auteur in zijn latere werk zal hernemen, zoals in de ouverture tot een opera de muziekthema’s reeds voorbij komen die de toehoorder later in de opera terug hoort. Het begint al met de openingswoorden: “In die tijd”. In het midden blijft wélke tijd precies. Er is sprake van “die oorlog waarvan de laatste oplaaiingen bij het naderen van jouw dood ver van onze omhelzingen slachtoffers maakten, die oorlog die me geen moer interesseerde”. Het zou net zo goed de Grote Oorlog (de Eerste Wereldoorlog) als de Tweede Wereldoorlog kunnen zijn. Het is in ieder geval de tijd waarin de ik-figuur, zoon van een prostituée en – fantaseert hij – wellicht een pooier, “sterk aan Paules lichaam dacht”. Dat deed hij “in de blinde achterzaaltjes van Vlaamse cafés” – ook in het algemeen gesteld, niet welke cafés en welke plaats(en) in Vlaanderen in het bijzonder. Eentje lag “aan de voet van een rivier die traag en modderig was geworden door zijn ongedwongen loop vol bochten” – de Rivier van vergetelheid, wat de Maas blijkt te zijn. De ik-figuur droomt dat hij in een kamer vertoeft, samen met Paule, die hij onmetelijk lief heeft “alsof het een land was”. Was, want Paule is overleden en sindsdien is hij een ander mens geworden. Dit laveren roept de suggestie op van “het midden van de aarde”, waar alles zich in zijn herinnering afspeelt, zoals later water naar het centrum van de wereld stroomt. De Maas smeedt “herinneringen zodat andere beter kunnen verdrinke”. Pas als je over de brede weg bent die naar de brug voert, overwin je ze. De weg staat tegenover het smalle pad door de rietvelden, “kronkelig en verlegen, het aarzelt en brengt de wandelaar op een dwaalspoor”. In latere romans zal Claudel de thema’s tijd en plaats verder doorvoeren (doorwerken, zou een componist zeggen) en plaatsnamen en tijdsbepalingen helemaal achterwege laten, waardoor het gegeven soms iets mythisch of sprookjesachtigs krijgt, net als de kleur van de Sahara?