Religieus verdriet in het tegenlicht van de hoop

Theologie moet in zekere zin ook bevrijdingskunde zijn want zij focust zich op de ‘hoop’ als antwoord op het verdriet van mensen. Aan de hand van enkele exemplarisch aangehaalde films helpen ons kunstenaars verwonderend, bevrijdend en tegelijkertijd helend naar het leven kijken. Zo heeft religie de filmkunst nodig want ‘zij plaatst’, zoals Jean-Luc Godard zegt ‘de mens voor de essentie van de dingen en laat de ziel in het lichaam zien.’ Filmkunst op haar beurt kan religieus zijn en de mens helpen een antwoord te vinden op de meest fundamentele vraag: wat is de betekenis van het mens-zijn op aarde? Zij kan de mens dus een weg tonen om vanuit de verwondering krachtig in het leven te staan met de kenmerken van ‘zelfbewustzijn, waarheidservaring en realiteitszin’. Daarbij ontmoeten filosofie, theologie, kunst en geschiedenis elkaar in het contemplatieve denken.

Paul Jacobs (65) studeerde filosofie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en heeft gedurende zijn schoolcarrière achtereenvolgens lesgegeven aan de Provinciale Handelsschool, de Kunsthumaniora (Hasselt) en de Kunstschool in Genk. Momenteel is hij gepensioneerd en woont hij met zijn gezin in Belgisch Limburg (Bree). In zijn vrije tijd wijdt hij zich aan de studie over religieuze heroriëntatie die zich gaandeweg voltrekt in de westerse cultuur. In zijn filosofie krijgen het ‘beeldend denken’ (Sylvain De Bleeckere) en het mens-bevrijdende handelen van God (Edward Schillebeeckx) een prominente plaats. Natuur, gezin, stilte en studie zijn voor hem belangrijke waarden in het ouder worden

Vooral in de westerse wereld is een religieuze heroriëntatie gaande. De moderne mens ziet het christendom niet langer vanuit haar absoluutheidsaanspraak. Het christelijk geloof is slechts één van de vele zingevingssystemen binnen de menselijke cultuur. Bovendien ervaart de hedendaagse mens het leven anders dan zij die pakweg vijftig of honderd jaren geleden leefden. Er is vooreerst de ‘perspectiefverandering’: vroeger was het God die naar wereld en mens keek en was eenieder zo goed als gelovig; vandaag echter gebeurt het omgekeerde en is het de mens die naar God kijkt met zijn kristische vraagstelling. (De islam bevindt zich nog in het oude perspectief). In dat perspectiefeverlengde ligt het sterk groeiende zelfbewustzijn, de kennisexplosie en de toe-eigening van diezelfde kennis via allerlei kanalen: boeken, internet, radio, tv, kranten, tijdschriften… In die ‘informatielawine’ echter raakt de mens ook deels zijn weg kwijt wat hij ervaart als een religieus tasten naar wat vandaag in zijn leven het ware, goede, vrije en gelukkige mens-zijn is. (…) Godsdienst is zoals het woord zegt ‘dienst aan God’ ofschoon nogal wat mensen dit omkeren en in plaats van God te dienen zich eerder van Hem bedienen. Religie daarentegen – zoals in de hierboven genoemde animatiefilm aangehaald - stamt af van het Latijnse ‘religare’ wat ‘opnieuw verbinden’ betekent: alles met alles verbinden. Een student opperde ooit dat dit doelde op de poging mensen met elkaar te verbinden. Dat is echter ten dele zo, maar zeker niet helemaal. Verbindingen maken in religieuze betekenis is trachten de ongerijmdheden van het leven een plaats weten te geven. In die zin kan men stellen dat Father and Daughter een religieus geïnspireerde animatiefilm is. Immers, de gekwetste mens, de mens die zich aan het leven schuurt – wat ook de aard van de kwetsuur mag zijn – zoekt opnieuw aansluiting (verbinding) met het leven en kan dit maar door de opgelopen wonden te laten helen in contact met zichzelf, zijn medemens(en) en met de gans Andere. Deze drie dimensies spelen een rol in de verwerking van verdriet en pijn. In deze betekenis worden het woord ‘religie’ en het ermee verbonden begrip ‘religieus verdriet’ in dit boek gebruikt.