Kouwe billen
Warme herinneringen aan Arnhem voor, tijdens en na de oorlog

In Kouwe billen trekt de vooroorlogse sfeer voorbij, ook langs het jongetje op zijn stoepje. De bierkar, paard en wagen… Maar ook het dreigende onheil van de, eerst nog zingende, soldaten. Foto’s uit het verleden tonen die sfeer: de rust, knusheid, veilige geborgenheid. Bijna autoloos! Dan breekt de hel los. Vanwege de invasie door de Airborne troepen moeten de Arnhemmers hun stad verlaten. Hun tocht naar een tijdelijk onderdak is vaker beschreven, maar nog niet zoals in Kouwe billen. Het is een nieuw, individueel verhaal. Maanden later komen de Arnhemmers terug en ze bouwen hun stad weer op. Het aandeel daarin van de auteur beschrijft hij in het gedeelte over het speciaal onderwijs (L.O.M.). De uitspraken van kinderen, hun ouders en leraren zijn boeiend en talrijke foto’s ondersteunen het verhaal.

Geurt van Elk (1940) woont in Doorwerth. Hij werd in Arnhem geboren in de buurt van de brug die in 1944 te ver bleek. Tussen glas en puin evacueerde hij als vierenhalfjarig jongetje voor totaal ruim zeven maanden: eerst naar Apeldoorn en zes weken later naar Barneveld. Na de oorlog studeerde hij, na zijn schoolopleidingen, aan de R.K. Kweekschool Insula Dei in Arnhem. Hij is getrouwd, heeft drie kinderen en vier kleinkinderen. Hij werkte in het reguliere Tielse en het Arnhemse speciaal onderwijs, waarvan dertig jaar als directeur van de L.O.M.-school Meginhard. Na zijn pensionering verzamelde hij zijn vele notities en liet hij het Arnhemse jongetje van dat stoepje zijn verhaal vertellen…

Op de voorplaat staat de foto van een kind op zijn stoepje. Het kijkt verwonderd de weg af op zoek naar het leven. Gebeurt er nog iets spannends? Waar gaat die kar, met paard ervoor, naartoe?
 
Het is de kleine wereld van dat jongetje dat, nog net vóór de oorlog, geboren wordt in Arnhem, niet ver van het Centraal Station.
 
Het granieten stoepje is mooi glad, maar ook koud als je daar in je korte broekje op zit. Zelfs bij warm weer blijft het graniet koud door de schaduw van de hoge forse beukenbomen voor het huis. Er gebeurt van alles op en voor dat stoepje: zitten en kijken, observeren, maar ook spelen in je eentje. Kijken naar de soldaten die luid zingend langs zijn plekje marcheren. Naar de bierkarren die naar de brouwerij, iets verderop, rijden. Ze klinken hol als ze vanuit de stad komen en ze komen met een bonkend geluid, gevuld terug richting de stad. De paarden moeten dan, schuimbekkend, hard werken. Schuin omhoog de weg op die uit "kinderkopjes" bestaat.
 
Er komt ook een trammetje langs, iets verder weg van zijn stoepje, langs de waterkant van de Oude Haven. Het rijdt over de zandweg naast de kinderkopjes, waarlangs de oude beuken staan. Het voertuig maakt een piepend geluid, alsof het van de rails af wil. Het is vaak zonnig en stoffig, soms zelfs zinderend. Maar zijn stoepje blijft in de schaduw van de bomen.
 
Dat vredig tafereeltje wordt wreed verstoord in september 1944. Het kind moet in paniek mee de kelder in, waar de familie een heel angstige nacht door brengt. Dat stoepje is geen vredig en veilig plekje meer. Het ziet de oorlog in alle hevigheid voorbij trekken, met wisselende partijen, vrienden en vijanden. De dood ligt voor dat stoepje…