Op aarde thuis
een theologische zoektocht naar de wonende mens

‘Wonen een gave, maar ook een opgave’. Dit thema had de schrijver al in de greep vanaf het moment dat hij zich in de open ruimte van de Canadese prairie afvroeg: waarom ben ik hier? Hoe kan een mens thuis zijn op aarde, te midden van de anderen, tegenover de Ander? Wat zijn de voorwaarden voor een bewoonbare aarde, de uitdagingen aan het wonen? Aan de hand van een speurtocht door de Bijbel en inzichten van vele geleerde schrijvers door de eeuwen heen, werpt Herman Bade een actueel, inspirerend en troostend licht op de betekenis van ons wonend bestaan op aarde. Van de zoektocht van het Joodse volk tot het optreden van Jezus die het menselijk wonen voluit omarmde en zich overgaf om Woning te maken.

HERMAN BADE (Sneek, 1922 - Alphen aan den Rijn, 2003) studeerde Engels te Amsterdam en Theologie te Kampen. Hij was vanaf 1953 predikant in Nederland en Canada en ouderenpastor in Alphen aan den Rijn. Op de eindeloze prairie rondom Taber in Canada raakte de schrijver geboeid door de filosofie van de "wonende mens", op welk thema hij aan de VU promoveerde in 1972 (Homo habitans, An inquiry into the philosophy of dwelling). Het manuscript van "Op aarde thuis", heeft hij kort voor zijn dood afgerond en kan worden beschouwd als een theologische verdieping van zijn eerdere these.

Het woord ‘wonen’ verschaft zo een onderdak aan een reeks ‘toestanden’ die met een ander begrip niet zo treffend zijn aan te duiden. We gaan nu voorbij aan de bekende betekenis van het woord als aanduiding van aanwezigheid op een bepaalde plaats. Is er een omschrijving die de vele verbanden waarin het wordt gebruikt, dekt? We moeten bekennen dat die eigenlijk niet te geven is. Kenmerkend, kunnen we wel zeggen, is een zeker associatief verband tussen twee zaken, een verwevenheid van betekenissen, een vertrouwd perspectief.

Alleen voorbeelden brengen hier helderheid. De Franse filosoof Merleau Ponty verschaft er ons enkele zeer sprekende. Zo heet het bij hem dat de mens niet alleen de ruimte maar ook de tijd bewoont, dat de betekenis van een ding het ding bewoont, dat de ziel het lichaam bewoont, en dat ik via mijn lichaam in de wereld woon ("aan de wereld" zegt hij eigenlijk), dat ik met mijn blik een kunstwerk bewoon. Van de filosofen naar de kinderen: zo herinner ik me dat we als gezin op een weg reden die evenwijdig aan een spoorlijn liep. Hier en daar stonden graansilo's (het was in Canada), met soms een aantal wagons op een zijspoor gerangeerd. Onze zoon van twee jaar rapporteerde: "die trein woont op de rails". Een schaatser doet de ervaring op dat hij ‘woont’ in de 1500 meter. "Mijn mobiele telefoon is mijn huis" verklaart een correspondent van de Herald Tribune. Geert Boogaard maakt zijn gehechtheid aan het volk van God duidelijk door te dichten: "Soms wil ik van de Zondag terug naar de Sabbath, om daarin te wonen met Israël". En Kierkegaard vangt verschillende vormen van presentie onder één woord wanneer hij zegt: "zoals de echo woont in het bos, zoals de stilte woont in de woestijn zo woont de onstandvastigheid in onze bedrijvigheid." In het eerste hoofdstuk van Der Liebe Tun gebruikt hij het woord een dozijn malen, bijvoorbeeld "Zoals God in het licht woont, zo woont de liefde in het verborgene." Een andersoortige existentiële ervaring verwoordt een journalist-onderwater-fotograaf van een kennis die de aanval van een witte haai overleefde en sindsdien zijn leven wijdde aan deze vis: "De haai bewoonde hem." De dichters mogen niet ontbreken: Slauerhof die verzucht "Alleen in mijn gedichten kan ik wonen" en Shakespeare die de activiteit van de dichter omschrijft: "Gives to airy nothing a local habitation and a name." Aangrijpend is het verhaal van Dineke Havinga, predikante van een geriatrisch ziekenhuis. Ze vertelt aan twee beangste bejaarden van Jezus op het schip in de storm, en één van hen reageert terwijl ze onder de dekens kruipt: "In dat verhaal ga ik wonen." Miskotte merkt van de dichter Goethe op dat hij "in de religie woonde" (cursief van M.). En op de grafsteen van Gerard Rothuizen staat te lezen: "In uw vergeving wonen wij." Wanneer Dorothee Sölle Eli Wiesels beschrijving leest van de executie en doodstrijd van een jongen in het concentratiekamp, is haar commentaar dat volgens de Joodse kabbala God juist woont bij de lijdenden. De Joodse martelares Etty Hillesum ruikt de geur van de jasmijn achter haar huis en zegt: "Ze verspreidt haar geuren rond de woning, waar jij huist mijn God. "