Besturen in de desa
De binnenlandse bestuursambtenaar in Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea

Sommigen van hen worden ook wel de laatste Nederlandse ontdekkingsreizigers genoemd: de bestuursambtenaren van het Binnenlands Bestuur (B.B.). Het Nederlands-koloniale bestuurscorps in Nederlands-Indië, een corps d’elite, bestuurde over onmetelijk grote gebieden tot ver in de uithoeken van de Indische archipel. Ervoor opgeleid, met een brede interesse en bezield met een drang naar avontuur, verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid. Zij verrichtten het daadwerkelijke bestuurs-veldwerk, en pionierden en exploreerden dikwijls op de onbekende witte plekken van de archipel. Deze bijzondere bestuursfunctie bestond tot aan de dekolonisatie van Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea, maar leeft nog voort in de geschiedenisboeken en Indische literatuur. Dit boek portretteert de binnenlandse bestuursambtenaar in de Indische archipel tegen de achtergrond van de Nederlands-Indische geschiedenis en aan de hand van persoonlijke herinneringen en memoires van bestuursambtenaren.

Martin Fink (1976) is marineofficier en jurist. Hij heeft aan diverse overzeese militaire operaties deelgenomen, waaronder in Afghanistan, Irak en Zuid-Soedan. Zijn interesses liggen onder meer bij koloniale geschiedenis, niet in de laatste plaats omdat deze geschiedenissen vaak bron of onderdeel zijn van hedendaagse conflicten waarin een krijgsmacht moet optreden. Hij publiceert regelmatig op het gebied van militair-rechtelijke, maar ook op militair-historische onderwerpen. Martin Fink studeerde rechten in Leiden en is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam.

Een handvol mannen die onmetelijk grote gebieden bestuurden. Ervoor opgeleid, met een brede interesse en bezield met een drang naar avontuur, verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid. Dat is het romantische beeld van de mannen die behoorden tot de overzeese bestuursapparaten van de Europese mogendheden in hun koloniën.

[…]

In 1955 ontmoette journalist Mathieu Smedts controleur Raphaël den Haan (1921-2014), hoofd van het bestuur in het Wisselmerendistrict in de binnenlanden van Nieuw-Guinea. Volgens Carel Schneider was hij een ‘legendarisch bestuursambtenaar, fameus woudloper, soms blootsvoets en in Tarzanachtige kledij, geïnspireerd practical joker, inspirerende chef, kortom: un vrai original...’. Smedts vertelt dat een oorlog was uitgebroken tussen twee papoea-dorpen vanwege de diefstal van een varken. Het conflict liep al jaren en enkele doden waren gevallen. Ook de missionaris was het niet gelukt het conflict tot een einde te brengen. Controleur Den Haan had regelmatig de dorpen het bevel gegeven op te houden. Toen er weer een dode viel, ging Den Haan erop af en schoot twee varkens neer. ‘De volgende keer zijn het er vier’, dreigde hij. De actie had succes. De vrede was teruggekeerd. Dat was besturen tussen de papoea in Nederlands Nieuw-Guinea.

[…]

Op tournee gaan ging doorgaans niet in kleine gezelschappen. Cornelis van Heekeren beschrijft het gevolg dat hij meenam tijdens eerste tournee door Nai Pospos in Noord-Sumatra, vanuit zijn standplaats Taroetoeng. ‘Ik aan het hoofd, in wit uniform met tropenhelm (we geloofden toen nog dat een blanke zonder hoofddeksel aan de tropenzon zou bezwijken) en daarachter een stoet van zeker vijftig mensen, achter elkaar in een onafzienbare rij. Vooraan de bestuursambtenaren, de demang en de assistent demang en daarachter de dorpshoofden en de vele dragers voor onze bagage.’ Aan goed contact maken met de inheemse bevolking lagen natuurlijk verschillende uitdagingen. Het lag bijvoorbeeld niet voor de hand dat bij de eerste ontmoetingen tussen bestuurder en inheemse bevolking of regent meteen alles op tafel werd gelegd. Of dat men elkaar überhaupt zonder meer kon verstaan.