De werelden van Hannah Arendt
Lange lijnen in leven en werk

In deze studie bespreekt Joop Berding vrijwel al het werk van de Duits-Amerikaans-Joodse politiek denker Hannah Arendt (1906-1975). Hij presenteert en verheldert de belangrijke begrippen uit haar boeken, zoals nataliteit, pluraliteit, handelen, verantwoordelijkheid, denken en wereld en laat hierbij de lange lijnen door het hele oeuvre van Arendt zien. Ook beschrijft Berding de persoonlijke, intellectuele en politieke context waarin de werken tot stand kwamen. De Tweede Wereldoorlog en de politieke ontwikkelingen daarna zetten Arendt aan het denken en schrijven. Het boek wordt afgesloten met een beschouwing over de betekenis van Arendt voor de wereld van vandaag. De heldere opzet en toegankelijkheid maken De werelden van Hannah Arendt een basisboek voor een eerste kennismaking of voor verdere verdieping.

Joop Berding (1954) ging in oktober 2017, na ruim 40 jaar werken in verschillende functies in en rond het onderwijs, met pensioen. De laatste elf jaar van zijn loopbaan was hij als hogeschooldocent en onderzoeker verbonden aan Hogeschool Rotterdam. Berding studeerde naast zijn werk en promoveerde in 1999 op de pedagogiek van John Dewey. Over Dewey, over de pedagoog Janusz Korczak en over Hannah Arendt publiceerde Berding een groot aantal boeken, boekhoofdstukken en artikelen. Een overzicht hiervan is te vinden op zijn website www.joopberding.com.

De geschriften van Arendt zijn erudiet, meeslepend, provocatief en nooit saai – daar steekt niet alleen de lezer maar ook menig auteur iets van op. Ze organiseert haar materiaal doorgaans zeer goed, wat overigens niet wil zeggen dat het altijd makkelijk toegankelijk is en heeft op bijna elke pagina wel iets verrassends te melden. Van haar liefde voor de etymologie en vooral de Griekse en Latijnse herkomst en betekenissen van woorden en begrippen heb ik enorm veel opgestoken. Het heeft me geholpen inzicht te krijgen in de soms spanningsvolle relatie tussen taal en alledaagse werkelijkheid. Ik hoop dat dit boek een goed beeld geeft van niet alleen de inhoud van Arendts denken – die staat natuurlijk voorop – maar ook van de vorm waarin ze dit denken goot – en ook die telt.
Mijn belangrijkste doel met deze studie is een overzicht te geven van de hoofdwerken van Arendt en deze naar hun eigen inhoud te bespreken, ze te beschouwen op de plaats binnen haar oeuvre en tegen het licht te houden van een aantal relevante gebeurtenissen en ontwikkelingen in haar leven en de intellectuele en politieke context. Hieronder ligt de vraag – mijn nieuwsgierigheid – naar het begrip ‘wereld’ en de betekenissen die dit heeft in het veelzijdige oeuvre van Arendt. Vooral in de lange lijnen komt dit tot uitdrukking. Zo nu en dan wordt de beschrijving onderbroken door commentaar op het voorliggende werk, meestal in de voetnoten en in de slotparagrafen, waar ik vaak ook de opvattingen en inzichten van andere auteurs bij betrek.
Nog iets over de titel van dit boek: ‘De werelden van Hannah Arendt’. Er ligt een tweeledig idee aan ten grondslag. Aan de ene kant is dit boek opgezet als een introductie in het leven, het werk en de relaties van Arendt en de persoonlijke, maatschappelijke, politieke en intellectuele context daarvan; aan de andere kant is ‘wereld’ vanaf het begin zo ongeveer het belangrijkste begrip in haar omvangrijke oeuvre. Het gaat in dit boek dus om de wereld waarin Arendt leefde én de wereld zoals ze die zag en overdacht; werelden met vele kanten en van een oneindige pluraliteit, die echter meer dan ooit bedreigd wordt. Hoezeer Arendt ook van de wereld hield, deze bood – en biedt – niet in alle opzichten een vrolijke aanblik.