Geboren uit de oerknal
Een fundamentele kijk op de mens

Dit boek is een wetenschappelijke zoektocht naar de bron van de mens. Hoe kon het heelal ontstaan uit het niets? Hoe kon het leven ontstaan uit dode materie? Welke weg heeft de mens afgelegd van oerknal tot heden? Hoe zijn we daarbij aan onze grote mentale vermogens gekomen? Waar komen taal, moraal en religie vandaan? Waarom hebben we bewustzijn en wat is dat eigenlijk? Wat is de werkelijkheid van de wereld om ons heen? Wat is kwantummechanica, de fundamentele theorie onder dit alles? Door de invalshoeken van natuurkunde, evolutie en filosofie bij elkaar te brengen, ontstaat een fascinerend beeld. Zo blijkt ons bewustzijn een fundamenteel raadsel te zijn.

Alex Moerkerken (1950) is natuurkundige (TU-Delft) met grote belangstelling voor evolutie en filosofie. Hij is vooral geïnteresseerd in de filosofische betekenis van het wetenschappelijke beeld, vanuit het perspectief van ons mens-zijn. Hij vindt het een uitdaging om complexe kwesties scherp te analyseren en te beschrijven in heldere taal. Alex Moerkerken werkte bij een wetenschappelijk instituut en bij de overheid. Na zijn pensionering kreeg hij de tijd om op basis van een grondige literatuurstudie diverse intrigerende vraagstukken in hun samenhang goed uit te zoeken en om te zetten in een aansprekende verhaallijn: dit boek.

Wat betekent het voorgaande voor ons morele systeem? Het voornoemde model is gebaseerd op onze evolutionaire wortels. Kennis van de herkomst geeft inzicht in hoe onze moraliteit werkt. In onze genen is een ingewikkelde combinatie van egoïstische en sociale deelinstincten vastgelegd, die als adaptaties zijn ontstaan in verschillende fasen van onze lange evolutionaire geschiedenis. Soms was er meer sociale cohesie nodig. Soms viel de groep uiteen en werd individualisering weer belangrijker. Bovendien kan er sprake zijn geweest van geïsoleerde groepen die onder andere omstandigheden net andere adaptaties hebben ontwikkeld. Die verschillende groepen kunnen later hebben gekruist, waardoor hun genenpakketten zijn gehybridiseerd. Zo is ons morele systeem een complexe lapjesdeken geworden met een waaier aan deelinstincten die allemaal op ons inwerken. Soms versterken ze elkaar, maar vaak zijn ze tegenstrijdig en veroorzaken ze twijfel en dilemma. Ons rationele brein, de jongste adaptatie van onze voorouders, zoekt een acceptabele balans tussen deze botsende impulsen. Ons genenpakket is een stapeling van allerlei historische adaptaties, bepaald door toevallige omstandigheden. Het is geen logisch ontwerp. Daarom zijn onze morele vraagstukken zo lastig. Bovendien zijn onze instincten niet helemaal afgestemd op onze moderne samenleving. We moeten het ermee doen. Het beschreven model laat globaal zien hoe de mens onderhevig is aan een aantal egoïstische en sociale instincten vol tegenstrijdigheden, en laat zien wat daarvan de herkomst is. Egoïsme is ons oudste instinct, uit het oerwoud. Onze sociale impulsen en ons rationele brein zijn vooral later gevormd door de interacties binnen groepen jager-verzamelaars, op de savanne. Egoïsme en altruïsme zitten diep in ons systeem in een moeilijk te ontwarren kluwen. Onze gemoedstoestand gaat heen en weer langs de schaal van egoïsme naar altruïsme, van agressief tot liefhebbend, van wraakzuchtig tot zorgzaam, met daartussenin vele nuances. Deze nuances vloeien in elkaar over en zijn vaak moeilijk te duiden naar hun herkomst.