Oermenselijk

Dit boek beschrijft in zes thema’s de stand van de wetenschap omtrent de biologische oorsprong van het menselijk gedrag met nieuwe inzichten en hypothesen. Han Blok geeft onder andere een overzicht van onze afstamming en hij draagt hypothesen en beschouwingen aan over het ontstaan van onze taal. Hij beschrijft ons bijzondere geheugen en vermogen tot leren en gaat uitvoerig in op de evolutionaire wending van ons sociaal gedragspatroon. Er wordt ook een hoofdstuk geweid aan de "virtuele mens", waarin uiteengezet wordt hoe ons vermogen tot inbeelden en uitbeelden heeft geleid tot een waaier van diverse culturele vormen. Oermenselijk is niet alleen een licht verteerbare opfrissing voor biologen en psychologen maar biedt ook een mogelijkheid voor verdieping aan iedereen met een brede interesse in mens en wetenschap.

"Op de middelbare school hield ik al spreekbeurten over en het zoeken naar fossielen van de ‘missing link’ of over de kwijlende hondjes van Pavlov en de volgzame ganzen van Lorenz. Na de biologiestudie en een loopbaan als milieuadviseur heb ik me opnieuw gestort op mijn oude liefde, de evolutie van ons gedrag. Omdat de grote hoeveelheid recente literatuur hierover intussen vrijwel door niemand meer is te bevatten, vormde dit juist een uitdaging om toch een samenhangend en voor breder publiek begrijpelijk verhaal te maken. De verslagen van mijn wandeling door deze wetenschap zijn uitgegroeid tot een essay over de meest markante aspecten van de evolutionaire psychologie."

Hiervoor zijn diverse hypothesen over de biologische functie van onze uitzonderlijke neus al uitvoerig besproken. De functie varieert van fallus tot warmtewisselaar of van uithangbord voor genetische kwaliteit tot kenteken voor vaderlijke verwantschap. De opmerkelijkste hypothese betreft echter onze neus als richtingaanwijzer. Darwin beschreef al in 1872 hoe we met de vele gelaatsspieren talrijke emoties kunnen uitdrukken. In dat opzicht zijn we niet uniek. Vrijwel alle primaten communiceren hun emoties met een uitgebreid repertoire van gelaatsexpressies. Zij doen dat echter zonder een dergelijke grote neus. Bij nadere beschouwing blijkt dat bij ons de neus eigenlijk ook niet meedoet aan de mimiek en temidden van het beweeglijke gelaat als een rots in de branding staat. Om de functie van de neus te zien, moeten we echter niet op de bewegingen van de gelaatsspieren letten maar op de bewegingen van het hoofd als geheel. Met subtiele bewegingen van het hoofd iets naar links of iets omhoog, knikkend of schuddend maken we gebaren en drukken we houdingen uit. Daarbij worden bewegingen van het lichaam in een sterk gestileerde vorm op het hoofd geprojecteerd, ongeveer zoals we dat ook doen met duim of wijsvinger. Met een subtiel kopknikje maken we duidelijk of we willen dat de ander ophoepelt of dichterbij komt. Dergelijke projecties komen bij de andere primaten niet of veel minder voor. Het is lichaamstaal van een hogere orde dan de expressie van emoties. De grote neus van de mens komt daarbij goed van pas en markeert de stand en de beweging van ons hoofd als een letterlijk uitstekende richtingaanwijzer.