Evangelie, Gemeente en Politiek
drie brochures van Karl Barth

In de samenleving wordt intensief gediscussieerd over de democratische rechtsstaat. Voldoet deze in de tijd waarin wij leven of moet zij aangepast worden, opdat er echte democratie ontstaat. De kerk neemt aan dat debat deel. Zij doet dat door in een in eind 2009 uitgegeven handreiking aan gemeenten en gemeenteleden: De kerk en de democratische rechtstaat – een positiebepaling. In deze handreiking formuleert de kerk haar gedachten over de democratie en de bijdrage die zij en de leden daaraan kunnen leveren. Daarbij beroept zij zich onder andere op de in de kerkorde opgenomen Theologische Verklaring van Barmen waarin over de verhouding tussen kerk en staat gesproken wordt. De voornaamste opsteller van deze verklaring is Karl Barth. In deze bundel treft u zijn uitleg van het genoemde artikel aan. Zijn pleidooi voor een radicale democratie kan ons helpen de vragen waar wij nu voor staan ook theologisch te doordenken.

At Polhuis (1946) werkte als predikant op de rand van kerk en samenleving, met name in de oude wijken van Rotterdam. Hij publiceerde daarover in zijn proefschrift Lotgenoten, Bondgenoten? (1994). Na zijn emeritaat in 2009 was hij voor de PvdA lid van de deelraad IJsselmonde en de opvolger daarvan de gebiedscommissie IJsselmonde (2010-2018). Als redacteur van het theologische tijdschrift In de Waagschaal (2000-2018) publiceerde hij vele artikelen over kerk en samenleving. Samen met zijn broer schreef hij het boek Geloof in dialoog! (2014). In datzelfde jaar verscheen ook Een feestelijk geloof, verantwoording van een leven lang zoeken. Van zijn hand verschenen ook drie bundels met gebeden voor Kerst, Pasen en Pinksteren.

Werkelijkheid

Het evangelie wordt bekend in de vorm van de wet. Er is niet alleen een waarheid, maar ook een werkelijkheid waarin het evangelie functioneert. Dan gaat het om onze werkelijkheid. Daar klinkt de genade van Gods toewending naar de mens en verbonden daarmee het appèl op de mens om op die toewending Gods te antwoorden. Precies dan gebeurt altijd weer hetzelfde. De mens antwoordt zelf op het appel. Hij gaat de wet uitvoeren. Daarmee wordt onze afkeer van God en zijn genade openbaar. De wet in onze handen leidt niet tot geloof, maar roept onze daadkracht op. IJver voor God noemt Barth dat. Wij gaan aan de slag om de wet uit te voeren. Via de wet proberen we ons te rechtvaardigen, om met de wetgeleerde “het eeuwige leven te beërven”. Deze ijver voor God is niet onschuldig en te verontschuldigen. Het is onder het mom van het zich houden aan de wet, ten diepste misbruik van de wet, zoals die in waarheid is.

Met name in dit gedeelte klinkt Barths protest tegen de natuurlijke theologie, waarin de wet niet bepaald wordt door de genade van het evangelie en dus als vorm van het evangelie ook zelf genade is. De wet, die niet langer de vorm van het evangelie is, wordt dan verbonden met wat Barth de ‘Eigenmächtigkeit’ van de mens noemt.

De mens verbindt de wet dan met allerlei theorieën of natuurwetten, met andere woorden wat hem waarschijnlijk lijkt en hem in zijn streven zichzelf te rechtvaardigen past. Juist deze loskoppeling van de wet van het evangelie is in de kern de oorzaak ervan dat de kerk en de christenen vatbaar zijn voor de propaganda van de Nazi’s. Er ontstaat ruimte voor ‘Bindesstrich-theologie’ . Als de Wet misbruikt wordt, kan dat niet zonder gevolgen voor het Evangelie. De wet is immers de vorm van het evangelie. Ook in de wet blijft het gaan om het evangelie. Daarom, als de Wet zo gebruikt wordt, als middel tot zelfhandhaving, wat gebeurt er dan met het Evangelie? De inhoud daarvan is Jezus Christus. In Hem is God zelf op onze plaats gaan staan. Dat alles wordt door het misbruik van de Wet weggegooid. Jezus is dan niet langer voor ons, in onze werkelijkheid, een kracht tot behoud. Jezus wordt bij dit gebruik van de wet tot een ideaal. Hij wordt dan een stimulator van onze pogingen ons te rechtvaardigen, een troost in onze mislukkingen. Weg is dan de ergernis van het kruis. Jezus is dan van kracht tot behoud tot een machteloos symbool gemaakt van onze zelfhandhaving. Het geloof, het evangelie van Jezus Christus wordt dan gegrond op een andere grond dan Jezus Christus zelf. Wie niet bij Jezus begint, zal ook nooit bij Hem eindigen.