Modellen van de leercyclus
Van kritische analyse naar voorlopige synthese

Veel disciplines besteden aandacht aan leerprocessen. De leerpsychologie, onderwijspedagogiek, onderwijssociologie, technische wetenschappen, bedrijfskunde, veranderkunde en onderwijskunde. Ze onderzoeken en beschrijven feitelijke leerprocessen en komen tot modellen. Maar men wil ook bijdragen aan verbetering van leerprocessen. De leercyclus kent vele varianten. Het terugkerend kenmerk is de aanname, dat een leerproces verloopt in een aantal herkenbare stappen, die uiteindelijk leiden tot het beoogde doel. Dit boek bepleit een intensiever benutting van de leercyclus in de praktijk van leren, onderwijzen en opleiden. Als theoretisch concept heeft de leercyclus de potentie om theoretische benaderingen van leren uit diverse disciplines dichter bij elkaar te brengen in een vruchtbare synthese. De auteur bepleit een visie op leren als het steeds weer kiezen uit een repertoire van leeractiviteiten, afhankelijk van leerdoel en leersituatie. Werken met de leercyclus veronderstelt zelfstandig benutten van passende leeractiviteiten. Dat begint voorzichtig maar legt de basis voor een leven lang zelfstandig leren.

Na zijn opleiding sociologie heeft Bert Versloot zich bij de universiteit Utrecht breed kunnen ontplooien. Hij had belangstelling voor het formele onderwijs op scholen, maar ook voor het volwassenenonderwijs in de bedrijven en in de samenleving. Via het concept leercyclus kan hij allerlei zaken aan elkaar koppelen. Zijn streven naar synthese komt voort uit een persoonlijke behoefte aan conceptuele ordening. Met diegenen die dit overzichtswerk op prijs stellen, gaat hij graag in discussie.

Argyris & Schon zien mensen als ontwerpers van hun eigen acties. Ze zijn daarbij expliciet over de bewuste en onbewuste onderdelen van dit denkproces. Het idee is dat mensen activiteiten vormgeven en monitoren om beoogde doelen te bereiken en van eigen acties te leren. Naar mijn idee is dit een beknopte beschrijving van de leercyclus. Aangezien de toekomst vraagt om nieuwe oplossingen, is het goed je te realiseren, wanneer dubbele slagen in het leren wel of geen oplossing kunnen bieden, en wanneer je moet leren van acties in de toekomst. Deze uitspraak zou ik als volgt willen interpreteren. Het model van de leercyclus is het meest bruikbaar in situaties wanneer de einduitkomst van het (leer)proces niet al aan het begin duidelijk is. Het interveniëren in de werkelijkheid, omdat daarin minder gewenste situaties voorkomen, zal altijd met onduidelijkheid, onzekerheid en onvoorspelbaarheid gepaard gaan. Een leerproces is met name uitdagend, wanneer de lerende de pretentie heeft een nieuwe toekomst te scheppen, al is het maar op een heel beperkt domein.
Slagen maken in het leren vraagt tijd en geduld en het vraagt om koppeling aan vraagstukken in het primaire proces ofwel de empirische werkelijkheid, die overigens vaak geconstrueerd is in eerdere langdurige complexe processen. Bij intenties tot interveniëren in de werkelijkheid gelden de volgende aanbevelingen:
- begin zoveel mogelijk bij de gebeurtenissen, wat doet zich voor? Wat zien we aan handelingswijzen? Welke oplossingen (enkele slag) hebben we geprobeerd? En hoe effectief waren die oplossingen?
- kijk vervolgens naar patronen: herhalen deze gebeurtenissen zich? Waar dan en hoe dan? En hoe consistent zijn we in ons handelen?
De ervaring leert dat het van belang is niet te blijven hangen op het abstracte niveau van opvattingen, maar stapsgewijs ook weer te zoeken naar congruente aanpakken en gereedschappen (tools) die ondersteuning geven in het vormgeven aan de ontwikkeling in de dagelijkse praktijk.