Middeleeuwse Apothekers in het Bourgondisch Rijk

Het Bourgondisch Rijk bestond rond 1477 uit het hedendaagse Nederland, België, de graafschappen in Noord-Frankrijk, Nevers en Bourgondië. Vanaf 1200 zien we er de eerste sporen van apothekersvestigingen, vaak voortkomend uit de specerijenhandel. Hoe zag van deze middeleeuwse apothekers hun woonsituatie, hun kleding, hun maatschappelijke positie, hun klantenbestand, hun reglementen, hun apotheek en hun bibliotheek eruit? De apotheken waren op commercieel zeer aantrekkelijke locaties gevestigd, bij de week- en jaarmarkten, in de winkelstraten, dicht bij het hof, de gegoede burgerij en de clerus. Het klantenbestand was afkomstig uit de drie standen en er was niet altijd sprake van een natuurlijke dood, maar van doodslag, vergiftiging, executie of pest. Een verfrissende inkijk in het leven van de laatmiddeleeuwse apothekers wordt in dit boek geschetst.

Dr. Nanno Bolt (69) werd geboren in Amsterdam. Na het gymnasium studeerde hij fysische chemie en promoveerde op een onderwerp over hoge temperatuurchemie. Vervolgens hielp hij technische en strategische innovaties in de elektriciteitsproductie op weg. Inmiddels woont hij al meer dan tien jaar in de Bourgogne. Dr. Bolt heeft meer dan zestig wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan, waarvan een tiental over laatmiddeleeuwse apothekers. Hij is lid van de Kring voor de Geschiedenis van de Pharmacie in de Benelux en van de Société d'Histoire de la Pharmacie van de Universiteit van Parijs.

Veel laatmiddeleeuwse apothekers blijken een tot nu toe onderbelichte activiteit ten toon gespreid te hebben: de bereiding en levering van pigmenten en verfstoffen. Binnen het Bourgondisch gebied zijn in stads- en hertogelijke archieven veertien rekeningen aangetroffen waarin expliciet een dergelijke levering vermeld wordt. Daarnaast zijn in inventarislijsten en in kloosterarchieven basisingrediënten aangetroffen die ten dele als bestanddelen voor medicijnen bedoeld kunnen zijn geweest maar ook in de middeleeuwse pigmenten zijn gevonden. En daarnaast zijn er stoffen aangetroffen, waar tot nu toe geen duidelijke verklaring voor te geven was (rariteiten) en die met een verfleveranciersoog bekeken nu hun plaats hebben gevonden.
Het apothekerschap werd in de late middeleeuwen in toenemende mate gereglementeerd. De stedelijke reglementen werden meestal op initiatief van het stadsbestuur opgesteld en niet zelden naar aanleiding van ontstane misstanden zoals vervalste kruiden, te innige belangenverstrengeling tussen doctoren en apothekers, gifmoorden, onjuiste composita en prijsopdrijving in monopoliesituaties. Aanvullingen, verbeteringen en meer exacte omschrijvingen werden in de loop der tijd aangebracht. Voor vierendertig steden binnen het Bourgondisch gebied zijn voor de periode 1200-1600 de apothekersreglementen in kaart gebracht. Er is onderscheid gemaakt tussen de volgende negen thema’s: 1. maten-gewichten, 2. kwaliteitsborging van de waren, 3. controle op de samengestelde medicijnen, 4. transfer van vergiften, 5.  inspecties van de apotheek, 6. beroepseisen, 7. prijslimitering, 8. monopolie van de apothekers op medicijnbereiding en 9. de positie van de apothekersweduwe. Daarnaast is onderscheid gemaakt tussen eenvoudige reglementen met één tot vier thema’s en uitgebreide reglementen met vijf tot acht thema’s. Met uitzondering van de Keur van Yperen uit 1300, zien we in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden een min of meer gelijktijdige ontwikkeling van de beperkte en uitgebreide reglementen, zowel in de kleine als in de grote steden.