Een persoonlijk geloof

In de eerste helft van de 16e eeuw vonden grote veranderingen plaats in Europa. De eerste grote omslag die vaak genoemd wordt is de kerkhervorming welke begon in 1517. Het lijkt allemaal plotseling te gebeuren. Of kondigden de veranderingen in deze eerste eeuw na de Middeleeuwen zich al aan in de periode daarvoor? Wie goed kijkt zal zien dat de mensen juist in de late Middeleeuwen anders gingen denken, geloven en leven. De kerk, de staat en de maatschappij zijn al heel lang op weg naar een nieuwe tijd. De wijze waarop wij vandaag leven en denken wordt in de eeuwen voor 1500 al voorbereid.

"Ik ben geboren in 1959. Ik studeerde theologie aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken in Kampen (tegenwoordig Protestantse Theologische Universiteit) en studeerde in 1987 af bij de afdeling kerkgeschiedenis en kerkrecht. Ik werd als predikant verbonden aan de Gereformeerde Kerk van Gameren en Zuilichem en in 1993 aan de Protestantse Gemeente "De Voorhof" in Woudenberg. Ik bleef me bezighouden met de studie van de kerkgeschiedenis en geef regelmatig cursussen en lezingen op dit gebied."

Verbroken eenheid Aan het einde van de Middeleeuwen is zo in de theologie de eenheid verbroken. God is buiten de mens komen te staan en niet meer te bewijzen. De mens is zelf degene die ­ individueel - moet geloven. Hij kan dit niet meer doen omdat hem dit geloof als het ware van nature is ingegoten, hij kan dit alleen doen op gezag van de traditie. Deze traditie, vertegenwoordigd door de kerk, wordt dan ook steeds meer autoritair in plaats van autoriteit. Zij gaat zich van buiten af opleggen aan de mens. Dit zal steeds meer als machtsmisbruik worden ervaren door de mensen, die zichzelf in toenemende mate als autonoom gaan zien. Het verbreken van de eenheid heeft nog verdergaande gevolgen. Daar waar de gedachten van de nominalisten in de praktijk worden gebracht vervalt ook de fundamentele eenheid van de mensheid, waarin het geheel groter kan zijn als de optelsom van de delen. Het gaat niet meer om de mensheid, of in ieder geval de christenheid, het gaat om de mens als individu, die voorrang heeft boven het collectief. Als er in het vervolg nog over collectieven gesproken kan worden als basis van een maatschappij dan gaat het om het kleinste collectief: het gezin. En dit gezin valt vervolgens ook weer uiteen in samenstellende delen. Of, zoals Paul Tillich het uitdrukt: "De gemeenschap die in het Augustijnse denken heerste, wordt nu door de samenleving (Gesellschaft) vervangen. Als gevolg van het nominalisme leven wij nu in een samenleving, waarin we in de vorm van coöperatie en concurrentie in betrekking tot elkaar staan, maar dat is geen participatie aan elkaar. Gemeenschap is een zaak van participatie; samenleving is een zaak van gemeenschappelijke interessen, een toestand van isolering van elkaar, samenwerking met elkaar of werken tegen elkaar."