Een brief die niet meer dicht kan
Gesprek met mijn ongelovige alter ego

In een apocalyptische wereld komt alles aan op de vraag wat essentieel voor ons is. Wat geloof je zelf? En wat is geloven? Een persoonlijk antwoord van de theoloog en filosoof Johan Goud. Inzichten van filosofen en theologen, maar in het bijzonder ook schrijvers en dichters spelen daarbij een grote rol. “Waarom is dat zo? Wat is het dat me zo boeit in literatuur? Het essentiële is door Milan Kundera aangeduid. Hij schreef over de wijsheid van de roman, die de wijsheid van de onzekerheid is, de echo van Gods lach om ons. Ze is te vinden in een gebied waar niemand de waarheid in pacht heeft en komt voort uit de geest van de humor. Wat zou ik religie graag als een uitdrukking van deze onzekere wijsheid zien!”

Op 14 april is er de boekpresentatie van 19-21 uur in de Utrechtse Geertekerk. U bent van harte welkom! Aanmelden kan via: info@remonstranten.org

Johan Goud (1950) was hoogleraar (aan de Universiteit Utrecht) en remonstrants predikant (Eindhoven, Den Haag). Hij heeft zich altijd bij voorkeur bewogen in de grensgebieden tussen theologie, filosofie en literatuur, en publiceerde over uiteenlopende thema’s als: joodse godsdienstfilosofie, ethiek, nieuwe religiositeit, vrijzinnige theologie, religie en literatuur. Enkele titels: Levinas en Barth (dissertatie 1984), God als raadsel (1992), Een kamer in de wereld (inaugurele oratie 2000), Onze vluchtige plek van de waarheid, over Rutger Kopland (2012), Onbevangen, de wijsheid van de liefde (2015).

Hoofdstuk 11: Tegen de onverschilligheid
Mensen kennen goede en kwade neigingen en zijn geroepen tot een keuze. In mythologische verbanden wordt dat uitgebeeld als een pijnlijke breuk met de paradijselijke oertoestand, een definitieve verdrijving uit het paradijs, zoals in Genesis 3 kleurrijk beschreven wordt. Dat is een traumatische overgang die we, op grond van persoonlijke en collectieve ervaringen, herkennen. Het bijbelboek Job is eraan gewijd en mondt uit in Jobs moedige aanklacht tegen God. Of deze ‘Brief’ van Tom van Deel, geïnspireerd door het befaamde schilderij van Vermeer.

Met de brief in haar hand staat zij stil,
de stilte van een bericht in de morgen.
Wie ziet zichzelf zo niet staan, een keer,
met in de hand een brief die nooit meer
dicht kan en te lezen blijft, gelezen blijft.
Dat zo de dag beginnen moest,
als het einde van een dag.
Een open enveloppe zonder raad.

Een traumatiserend bericht bevat de brief. Dat blijkt uit wat gebeurt. De lezeres blijft bewegingloos staan. Het is een bericht dat alles overstemt, in een brief die nooit meer dicht kan. Lezen en nog eens lezen is het enige, dat wie dit overkomt te doen staat: eraan wennen dat alle raadgevingen te laat komen en dat de feiten verdragen moeten worden. Misschien begint daar de wijsheid? Volgens veel wijsheidstradities is dat inderdaad het geval. Ik vraag me af of die gedachte niet al te rijp en volwassen is. Het klinkt mooi en inderdaad wijs: jezelf niet te kwellen met onbeantwoordbare vragen, je neer te leggen bij wat je niet kunt veranderen, te leren leven in het nu: “Geef heimwee naar de toekomst / dus geen kans, je bent er immers al”. Maar is niet ook iets anders nodig: trouw te blijven aan het kind in ons, dat zich er niet bij neerlegt en evenals Job ‘waarom’ blijft vragen? In haar boek over het kwaad vindt Susan Neiman de ware nederigheid ergens tussen de volwassene die opgehouden is naar een antwoord te zoeken en “het kind dat weigert de zoektocht op te geven” .